RYS HISTORYCZNY SKIERNIEWIC NOTKI O ARTYSTACH POWSTANIE STYCZNIOWE Z HISTORII ŻYDÓW SKIERNIEWICKICH

KONTAKT

  POWSTANIE STYCZNIOWE  


Na początku stycznia 1863 r. w majątku Głuchówek pod Rawą doszło do spotkania komisarzy wojewódzkich, na którym zadecydowano o wybuchu powstania.

W mieście stacjonował dowodzony przez ppłk Bremsena garnizon rosyjski, który miał chronić linię kolejową warszawsko–wiedeńską i bydgoską. Do jego zadań należało wsparcie innym oddziałom. Miasto stanowiło też dobre zaplecze w razie wycofania się wojsk.

ImageMimo obecności wojsk rosyjskich mieszkańcy miasta niepozostali bierni wobec powstania. Strategicznym punktem była stacja kolejowa.Powstańcy korzystali z telegrafu kolejowego, w warsztatach kolejowych wyrabiano broń. Przez stację przepływały dostawy broni, leków, poczta oraz pieniądze dla żołnierzy. W działalność patriotyczną byli zaangażowani kolejarze. Jeszcze w 1861 r. Teofil Kusz – zawiadowca stacji w Skierniewicach brał udział w organizacji wyjazdu chłopów na manifestację w Warszawie. W tym samym roku aresztowano Feliksa Serwatowicza za nielegalny przewóz emblematów Królestwa i Litwy oraz dziennika polityczno-informacyjnego „Czas”.W bitwie pod Bielinami oddziału Mielęckiego z kozakami we wrześniu 1864 zginął Zygmunt Korycki – telegrafista ze Skierniewic. W drodze na Syberię zmarł Antoni Nowicki, uczestnik powstania, naczelnik stacji telegraficznej w Skierniewicach.Zesłańcem na Syberię był Władysław Fijałkowski, inżynier kolei warszawsko-wiedeńskiej.

W okolicy działał krótko oddział powstańczy liczący 374 osób dowodzony przez Antoniego Jeziorańskiego, mianowanego przez Rząd Narodowy pułkownikiem i naczelnikiem wojennym powiatu rawskiego. Oddział, wsparty przez siły mjr Józefa Śmiechowskiego oraz Juliana Bajera, zaatakował 4 lutego Rawę Mazowiecką. Po zdobyciu miasta A. Jeziorański zarządził marsz w kierunku południowym.Po bitwie pod Lubochnią powstańcy wyruszyli w kieleckie pomimo rozkazów Rządu Narodowego, aby oddział pozostał na terenie powiatu.

Jednym z większych oddziałów w okolicy dowodził W. Stroynowski, były oficer wojsk carskich. 26 stycznia powstańcy zaatakowali w Strzybodze konwój rosyjski odbijając 30 rekrutów. Oddział zajął Bolimów i proklamował władzę Rządu Narodowego. Jednym z ważniejszych akcji było spalenie mostu kolejowego na Rawce. 2 lutego oddział został otoczony przez wojska rosyjskie. Po bitwie, w której zginęło 15 powstańców, Strojnowski poprowadził swoich ludzi do Rawy, a następnie w lasy tomaszowskie. Tu zdecydował się zrezygnować z dowodzenia. Część jego ludzi przystała do A. Jeziorańskiego.

Po rozproszeniu oddziału Strojnowskiego Rząd Tymczasowy wyasygnował fundusze na utworzenie nowej formacji, której dowództwo powierzył Hipolitowi Jaworskiemu ps. Drewnowski. Oddział zajął Nowe Miasto, jednak wycofał się na wieść o zbliżających się wojskach rosyjskich. Miasto przeszło 15 maja w ręce Rosjan. Drewnowski przygotowywał się do bitwy pod Ulowem, ale  w ostatniej chwili zrejterował z pola walki. Dowództwo nad oddziałem przejął Grabowski.

Do jednej w z większych bitew doszło 17 maja 1863 r. pod Babskiem. Zaatakowani przez Rosjan powstańcy pod dowództwem Słupskiego obronili swoje pozycje. Poważne straty zadał Rosjanom oddział dowodzony przez Calliera. 29 lipca oddział Ludwika Brzozowskiego rozbił pod Wolą Pękoszewską sotnię kozaków. Do krwawej bitwy doszło pod Cyrusową Wolą 4 września 1863 r. dowodzący siłami polskimi Robert Skowroński nie czekając na wynik bitwy uciekł z pola walki. Zginęło 28 powstańców, a 50 zostało rannych. Kilka dni później pod Dalikowem oddział Skowrońskiego został rozbity przez Rosjan. Rząd Narodowy pozbawił dowódcę funkcji.

W przekazach ustnych zachowały się informacje o potyczce powstańców we wschodnich granicach miasta. Wówczas miał spłonąć folwark Węgrzynowiczów. Tu, gdzie dziś mieści się parking przyszpitalny miała miejsce egzekucja powstańców. Ich tragedię upamiętnia kamień z tablicą.

O Skierniewiczanach – uczestnikach powstania pisze w swoich artykułach M. Anacka-Łyjak. W Krakowie został pochowany Wincenty Kamieński ze Skierniewic, który zmarł od ran zadanych w bitwie pod Igołomią. Władze carskie skazały na zsyłkę pusznika ze Skierniewic – Teodora Tomaszewskiego za udział w przygotowaniu materiałów wybuchowych do zamachu na Fiodora Berga, namiestnika Królestwa Polskiego. Uczestnikiem powstania był Stanisław Rybicki, lekarz,działacz społeczny, założyciel szpitala, pochowany na cmentarzu Powązkowskim. W Skierniewicach mieszkał Józef Berkman – malarz, skazany za działalność powstańczą na katorgę. Z zsyłki wrócił po 18 latach. Przez kilka lat mieszkał w Skierniewicach. Został pochowany na cmentarzu wolskim w Warszawie. Na cmentarzu św. Józefa w Skierniewicach znajduje się grób jego brata stryjecznego – Michała Berkmana, pedagoga, autora prac o arytmetyce, który za działalność powstańczą na Litwie został aresztowany, po uwolnieniu zamieszkał w Warszawie, a w 1905 r.przeniósł się do Skierniewic. Na cmentarzu tym pochowany jest uczestnik powstania Tomasz Budzałek oraz żołnierz oddziału Drewnowskiego Michał Brzostek,który brał udział w walkach w okolicach Nowego miasta i Grójca. W bitwach pod Opocznem, Cyrusową Wolą i koło Głowna w oddziale Jana Grabowskiego walczył Antoni Paradowski.

Pod dowództwem gen. Taczanowskiego, naczelnika wojskowego województwa mazowieckiego i kaliskiego walczył Skierniewiczanin Mateusz Ćwiek, sitarz z ul. Wspólnej. W oddziale Wierzbickiego w walkach w okolicach Skierniewic brał udział Stanisław Grabowski wraz z bratem. Podobnie jak Michał Brzostek został pochowany na cmentarzu św. Józefa, gdzie znajduje się także grób powstańca Leopolda Gansnera. Na cmentarzu św. Rocha jest grób powstańca Franciszka Ksawerego Bindera – podleśnego.

M. Anacka-Łyjak wymienia także nazwiska powstańców: Andrzeja Cieślaka, Józefa Gogólskiego, Antoniego Krupińskiego, Stanisława Kwiecińskiego i Henryka Rzewskiego.

mr

Bibliografia:
Maria Anacka Łyjak "Chwała zwyciężonym, Wiadomości skierniewickie z 18 i 25 sierpnia 1983
Bogdan Jagiełło Poszli nasi w bój bez broni, Żyrardów 1983
Jan Wegner Łowicz i okolice w okresie rozwoju i upadku powstania styczniowego, Łowicz 1983
fot. obrazu Artura Grottgera Pochód na Sybir, 1866