RYS HISTORYCZNY SKIERNIEWIC NOTKI O ARTYSTACH POWSTANIE STYCZNIOWE Z HISTORII ŻYDÓW SKIERNIEWICKICH

KONTAKT

  RYS HISTORYCZNY SKIERNIEWIC  


Skierniewice ukazały się na widowni dziejów po raz pierwszy dopiero w 1359 r. W maju tego roku arcybiskup gnieźnieński Jarosław Bogoria ze Skotnik przyjmował w Skierniewicach księcia mazowieckiego Ziemowita III, z którym zawarł układ spisany w trzech dokumentach noszących datę 17 maja. W układzie tym władca Mazowsza potwierdził posiadanie przez arcybiskupów gnieźnieńskich wszystkich włości znajdujących w granicach Księstwa Mazowieckiego, zaś mieszkańców tych ziem obdarzył nowymi przywilejami.

ImageJarosław Bogoria ze Skotnik był prawdopodobnie pierwszym z arcybiskupów gnieźnieńskich, który stale w Łowiczu i w Skierniewicach przebywał. W tym czasie Skierniewice były wioską wchodzącą w skład dóbr archidiecezji gnieźnieńskiej. Rozwój wsi spowodowany korzystnymi warunkami sprawił, że prymas Wincenty Kot z Dębna herbu Doliwa, nadał w roku 1443 Skierniewicom prawo miejskie. Była to jednak lokacja nieudana, Skierniewice na dalszych 14 lat pozostały wsią. Dopiero 19 lutego 1457 r. arcybiskup Jan Odrowąż ze Sprowy podpisał w Uniejowie akt lokacyjny podnosząc po raz drugi Skierniewice do rangi miasta. Do nowo powstałego miasta została włączona wieś Dęba. Nadając prawo miejskie arcybiskup Jan Odrowąż wystawił kościół, oznaczył granice parafii, zachęcił przywilejami przybyszów do osiedlania się oraz wyznaczył coroczny jarmark. Lokację dokonaną przez Jana Odrowąża zatwierdził wraz z przywilejami król Kazimierz Jagiellończyk na sejmie w Piotrkowie w 1463r. Arcybiskupi gnieźnieńscy dbali o miasto. Położyli duże zasługi dla jego rozkwitu przez liczne fundacje, nadania i przywileje. Prymasi Jakub z Sienna i następujący po nim Zbigniew z Oleśnicy hojnie uposażali i ozdobili miasto wzorem Jana ze Sprowy. Prymas Jan Przerębski zakłada w 1560 r. szkołę kierowaną przez profesora Akademii Krakowskiej, sławnego uczonego, doktora nauk filozoficznych Benedykta Herbsta. Absolwenci szkoły skierniewickiej studiowali w Akademii Jagiellońskiej, gdzie zwano ich popularnie skierniewitami. Po śmierci Zygmunta Augusta, w roku 1573, bawił przymusowo w Skierniewicach u prymasa Jakuba Uchańskiego nuncjusz papieski kardynał Commendoni, zmuszony do tego przepisem konstytucji sejmowej zabraniającym posłom państw obcych przebywania w stolicy w czasie elekcji. W roku 1610 prymas Wojciech Baranowski rozpoczął budowę murowanego pałacu, budowę ukończył prymas Wawrzyniec Gembicki w 1619 r.

Pałac zniszczony pożarem w 1755 r. restaurowany był w latach 1761-1766. Wreszcie w 1780 r. rozbudowany wg projektu architekta królewskiego Efraima Szregera. W roku 1652 mieszkał w pałacu skierniewickim król Jan Kazimierz, który szukał tu schronienia przed szalejącym w Polsce morowym powietrzem. Prymasa Mikołaja Prażmowskiego odwiedził w Skierniewicach w 1672 r.hetman wielki koronny Jan Sobieski. Stanisław Szembek wzniósł w roku 1720 barokowy kościół św. Stanisława, do dziś istniejący w otoczeniu starego cmentarza. Do dużego znaczenia podniósł Skierniewice prymas Aleksander Władysław Łubieński. Za jego czasów miasto staje się ośrodkiem życia politycznego.Prymas przyjmuje tu posłów zagranicznych, nuncjusza papieskiego, konsekruje arcybiskupów. Po Łubieńskim prymas Antoni Ostrowski również zasłużył się Skierniewicom. Na jego zlecenie architekt królewski Efraim Szreger wybudował w1781 kościół parafialny w stylu klasycystycznym. Kościół ten stanął na miejscu dawnego kościoła gotyckiego, fundowanego przez arcybiskupa Jakuba z Sienna w 1480 r. Istniejący do dziś park, którym Skierniewice się chlubią, jest również zasługą prymasa Ostrowskiego. Po śmierci Ostrowskiego prymasem został brat króla Michał Jerzy Poniatowski, a ostatnim arcybiskupem rezydującym w Skierniewicach był wielki poeta i satyryk czasów stanisławowskich Ignacy Krasicki. W 1778 r. przyszedł na świat w Skierniewicach Jan Kozietulski, późniejszy pułkownik szwoleżerów, bohater spod Somosierry. Zmarł w Warszawie w 1821 r.

W końcu XVIII w. do Skierniewic napływać pierwsi Żydzi. Obowiązujące przed rozbiorami przepisy zakazywały Żydom osiedlania się w mieście. Pierwszym, który dostał oficjalne zezwolenie na zamieszkanie był Wolf Lewin. Wkrótce zamieszkał tu Izrael Hirschkorn wraz z rodziną. Wkrótce w mieście powstała gmina żydowska, w latach 1886-1926 na jej czele stał rabin Szymon Kalisz, cadyk, którego grobowiec znajduje się na cmentarzu przy ul. Strobowskiej.

W okresie Księstwa Warszawskiego cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte po pogromie Prus ofiarował w 1806 r. dobra łowickie wraz ze Skierniewicami swojemu marszałkowi Ludwikowi Mikołajowi Davout, namiestnikowi Księstwa Warszawskiego. Po upadku Napoleona, Skierniewice zostały wcielone do Księstwa Łowickiego, nadanego w 1820 r. przez cara Aleksandra I swojemu bratu wielkiemu księciu Konstantemu Pawłowiczowi, wielkorządcy Królestwa Polskiego.Po śmierci Konstantego dobra skierniewickie przeszły na własność rodziny carskiej. W ciężkim dla narodu polskiego okresie, po krwawym zduszeniu powstania styczniowego, kiedy w kraju zaprowadzono system policyjny, w 1867 r.miasto, zostaje podniesione do rangi miasta powiatowego, by tym łatwiej trzymać w ryzach niespokojny polski żywioł, rwący się do niepodległego bytu. Od roku 1870 właścicielem pałacu prymasowskiego zostaje zdobywca Kaukazu, feldmarszałek carski kniaź Aleksander Bariatyński, któremu osobisty jego przyjaciel, car Aleksander II nadał pałac w dożywocie.

W okresie pobytu Bariatyńskiego wypowiedziano kolei umowę najmu budynku użytkowanego jako dworzec. Nowy dworzec Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej powstał w 1874 r. Po śmierci feldmarszałka, Skierniewice wracają na własność carów i służą za miejsce ich wypoczynku i ośrodek polowań.

Do końca XIX w. miasto miało charakter usługowo-rolniczy. Z nielicznych zakładów przemysłowych dobrze prosperował jedynie sukienniczy, ulokowany przy placu Floriana.

W 1884 r. w Skierniewicach odbył się zjazd cesarzy:rosyjskiego Aleksandra III, austro-węgierskiego Franciszka Józefa i niemieckiego Wilhelma I, by obradować o dalszych losach Polski i Europy w ramach „świętego przymierza”.

W końcu XIX w. Skierniewice posiadały 5.279 mieszkańców. W roku 1878 miasto nawiedził groźny pożar, który zniszczył m.in. wschodnią pierzeję Rynku. Wtedy powstała myśl utworzenia Ochotniczej Straży Ogniowej. W dniu 4 maja 1880 r. odbyło się pierwsze zebranie organizacyjne.

Miasto poszczycić się może tym, że przez pewien czas jego mieszkańcem był pisarz Władysław Reymont. W Skierniewicach mieszkała przez 10 lat (1879-1889) Konstancja Gładkowska, śpiewaczka, pierwsza miłość Fryderyka Chopina.
W okresie pierwszej wojny światowej toczyły się kilku miesięczne ciężkie boje, a Niemcy po raz pierwszy na wschodnim froncie użyli gazów trujących. Skierniewice znalazły się pod okupacją niemiecką. Od 12 listopada1918 r. Skierniewice były już miastem wolnym. W okresie międzywojennym miasto zaczęło się powoli rozwijać. Powstały dwa nowe zakłady przemysłowe, jak huta szkła i fabryka sklejek. Z większych budowli użyteczności publicznej powstały wtedy: Dom Sejmikowy w 1927 r., szkoła podstawowa nr 2 w 1935 r., oddział zakaźny szpitala powiatowego oraz drugi budynek gimnazjum im. B. Prusa w 1938 r. W dawnych dobrach prymasowskich, a później carskich, rozmieściła swe wydziały Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.

Najazd hitlerowski i ponury okres okupacji (1939-1945), przyniósł miastu wiele zniszczeń i zagładę wielu istnień ludzkich. 3 września1939 r. Skierniewice przeżyły pierwsze bombardowania lotnicze. Zniszczonych zostało wiele domów, kościół parafialny, szpital, część koszar, trzy oficyny pałacowe, szklarnia i budynek gospodarczy. W szpitalu zburzony został budynek główny, poważnie uszkodzony był pawilon zakaźny. Ogółem w dniach 1-10 września w wyniku bombardowania oraz ostrzału artyleryjskiego spłonęło w mieście około 10 domów, zginęło blisko 150 osób, a około 200 zostało rannych i poparzonych.Skierniewice zostały włączone do Generalnego Gubernatorstwa, do dystryktu warszawskiego. Według orientacyjnych danych w chwili wybuchu wojny miasto liczyło około 22000 mieszkańców.

Wobec ograniczeń stosowanych przez okupantów rozpoczęto organizowanie konspiracyjnej służby zdrowia, tajne nauczanie w zakresie szkoły średniej, uruchomiono konspiracyjne ognisko muzyczne, grupy sportowe i teatralne. W mieście i powiecie działały organizacje zbrojne wydające gazetki konspiracyjne, organizujące akcje sabotażowe, zamachy na funkcjonariuszy policji i administracji okupanta, odpowiedzialnych za terror wobec ludności polskiej, uwalniały więźniów.

W 1940 r. utworzono getto, w którym zamknięto ponad 6 tys Żydów ze Skierniewic i okolicy. Getto zostało zlikwidowane w marcu 1941 r. Żydów popędzono do Rawy. Większość z nich zginęła w obozie w Treblince.  W ramach eksterminacji mieszkańców narodowości polskiej Niemcy dokonali 21 egzekucji, w których zginęło 218 osób.

17 stycznia 1945 r. Skierniewice zostały wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej. Działania wojenne i okres okupacji przyczyniły się do znacznej dewastacji miasta.

OKRES 1945-1975
W maju 1945 r. Skierniewice liczyły 19294 mieszkańców i zajmowało obszar 2217 ha.

Brak przemysłu zmuszał skierniewiczan do szukania pracy poza miastem. Zaczęto budowę nowych zakładów pracy. I tak w 1957 r. wybudowano Zakład Transformatorów Radiowych „Zatra”, w 1963 „Mostostal – Rawent”,. w 1960 r. przekształcono przedwojenny Zakład Naprawy Maszyn Henryka Janiaka w Fabrykę Urządzeń Odlewniczych „Fumos” Nastąpiła duża koncentracja zakładów naukowych o charakterze ogólnopolskim. W 1951 r. utworzono w Skierniewicach Instytut Sadownictwa i pobudowano dla niego duży i nowocześnie wyposażony gmach przy ul.Pomologicznej. We wrześniu 1964 r. powstał Instytut Warzywnictwa.

Wybudowano cały szereg obiektów użyteczności publicznej - Urząd Telekomunikacji i Poczty, ośrodek zdrowia, trzy nowoczesne szkoły podstawowe: w 1960 r. SP nr 4, w 1962 r. SP nr 5 i w 1966 SP nr 3, budynek dla wychowawczyń przedszkoli z internatem, siedzibę Narodowego Banku Polskiego,Zakład Spółdzielni Pracy „Przystań”. W kwietniu 1967 r. oddano do użytku nowy szpital, w 1966 r. kompleks budynków szkoły budowlanej. Szybko ruszyło budownictwo mieszkaniowe. Wybudowano kilka bloków mieszkalnych przy ul. Żwirki i Mszczonowskiej. Zaczęło się rozwijać budownictwo przyzakładowe i spółdzielcze(w 1958 r. powstała Skierniewicka Spółdzielnia Mieszkaniowa, która zrealizowała pierwsze nowe osiedle „Tysiąclecia”). Od 1958 r. nastąpił także szybki rozwój budownictwa indywidualnego Wybudowano dwa mosty żelbetonowe na ul. 1. Maja i ul. Prymasowskiej. Przebudowano w 1958 r. całkowicie Rynek im. Jana Odrowąża ze Sprowy. W 1970 r. zakończono budowę wiaduktu nad torami kolejowymi. W 1975 r. Skierniewice liczyły 26922 mieszkańców i po dwóch zmianach terytorialnych obejmowały obszar 2001 ha.

OKRES 1975-1989
W 1975 r. nastąpiła reforma administracyjna polegająca na likwidacji powiatów i ustanowieniu dwustopniowego podziału kraju na województwa i gminy. Utworzono 49 województw, w tym skierniewickie. Nabycie praw miasta wojewódzkiego spowodowało przyspieszony rozwój Skierniewic. Nabrało żywszego tempa budownictwo mieszkaniowe, powstały nowe osiedla: Tysiąclecie Południe,Cicha, Zadębie, Widok, Makowska i Rawka. Nowe budynki użyteczności publicznej -w 1978 r. kinoteatr „Polonez” i hala sportowa, w 1977 r. Centralny Ośrodek doskonalenia Kadr Ogrodniczych wraz z hotelem, w 1985 r. biblioteka, SP nr 8 i stacja sanitarno-epidemiologiczna, w 1983 r. gmach sądu.

W 1976 r. uruchomiono komunikację miejską, a w 1977 r. stację benzynową na osiedlu Widok. W 1981 r. doprowadzono gaz ziemny, powstała ciepłownia miejska, wybudowano pięć przedszkoli. W 1985 r. zaczął swą działalność Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „Hortex”, w 1976 r. Zakład Odzieżowy „Amanda”, filia brzezińskiej „Daminy”. Przy ul Łowickiej oddano do użytku w 1978 r. Polmozbyt Fiata. Na rozwijającym się osiedlu Rawka wybudowano kościół p.w. św. Józefa (1983 r.). W 1981 r. odbył się pierwszy pochówek na nowym cmentarzu miejskim. Znacznie wzrasta ilość mieszkańców z 26922 w roku1975 r. do 43963 w roku 1989 r. Po trzeciej zmianie terytorialnej z 1985 r. Skierniewice zajmowały 3286 ha.

OKRES 1990-2006
Do 1990 r. inwestycje miasta oparte były o jednostki gospodarki uspołecznionej i to w zakresie inwestycji przemysłowych, handlowych, jak i budownictwa mieszkaniowego (spółdzielnie mieszkaniowe i budownictwo zakładowe i komunalne). Od początku lat 90. prywatne podmioty gospodarcze coraz powszechniej zaczęły przejmować zadania, które dotychczas realizowały wyłącznie instytucje państwowe. Powrót do idei samorządności pozwolił gminom na samodzielne kształtowanie rozwoju swojego terytorium. Rozpoczęto proces przekształcania gospodarki państwowej w gospodarkę rynkową. Proces transformacji ustrojowej spowodował częściowy upadek trzech największych zakładów pracy w naszym mieście tj. „Zatry”, „Fumosu” i „Rawentu”. Powstały nowe, prywatne, z kapitałem zagranicznym, takie jak: w 1990 r. „Pilkington” w1994 r. „Veka”, w 1992 r. „Zipo”, w 1996 r. „Philips”, a w 2000 r. „Ferroxcube”.

Całkowicie przekształcono handel. Powstało wiele prywatnych,małych sklepów oraz pięć wielkopowierzchniowych, takich jak: w 2001 r. „Leader Price”, w 2003 r. Tesco i Kaufland, w 2004 r. „Lidl” i w 2006 r. Castorama(wcześniej w tym obiekcie był sklep spożywczo-przemysłowy „Champion”). Wybudowano 52 km dróg, w tym w 1994 r. aleję Rataja (w 2006 r. całkowicie ją przebudowano, czyniąc drogą czteropasmową). W 1995 r. uruchomiono drugą nitkę wiaduktu, a w 2002 r. całkowicie przebudowano pierwszą, powstałą w roku 1970.

W szybkim tempie nadrabiano ogromne braki w dziedzinie sieci wodociągowej i kanalizacyjnej. W latach 1990-2005 wybudowano 150,9 km sieci wodociągowej i 72,5 km sieci kanalizacyjnej. Oddano do użytku w 1991 r.oczyszczalnię ścieków. Miasto wzbogaciło się o nowe obiekty kultury, sportu i oświaty. W 1991 r. powstał dom kultury (Młodzieżowe Centrum Kultury). W 1997 r.zaczęło nadawać regionalne radio RSC. Wybudowano w 1997 r. pływalnię miejską„Nawa”, w 1999 r. zalew na rzece Łupii oraz w 2002 r. drugą halę sportową. Do nowo wybudowanych obiektów wprowadziły się: Zespół Szkół Zawodowych nr 3 (2000r.), Ośrodek Szkolno Wychowawczy (1995 r.), Szkoła Podstawowa nr 9 (1997 r.). Przybyło kilka obiektów użyteczności publicznej: w 1990 r. budynek Komitetu wojewódzkiego PZPR (obecnie budynek usługowo-biurowy), w 1993 r. siedziba telekomunikacji, a w 1997 r. zakładu gazowniczego. W 1999 r. nowy obiekt otrzymała Państwowa Straż Pożarna. Szybki rozwój motoryzacji wymusił budowę nowych stacji paliw. I tak w 2002 r. wybudowano stację paliw na Widoku (Shell)i na ul. Łódzkiej, w 2005 r. na ul. Mszczonowskiej. W 2000 r. powstał salon samochodowy firmy Opel. W 2006 r. przebudowano całkowicie Rynek (Jana Odrowąża ze Sprowy), przywracając mu wygląd pięknej „starówki”. Na osiedlu Zadębie w 2001 r. wybudowano kościół p.w. Miłosierdzia Bożego, a na osiedlu Widok w 2003r. kościół Najświętszego serca Pana Jezusa.

W celu zapewnienia większego bezpieczeństwa i porządku w mieście, z dniem 1 maja 1995 r. powołano do życia Straż Miejską.

Od 1 stycznia 1999 r. zaczął obowiązywać nowy podział administracyjny kraju. Skierniewice stały się stolica powiatu ziemskiego oraz miastem wydzielonym, funkcjonującym na prawach powiatu grodzkiego.

W 2006 r. Skierniewice zajmują powierzchnię 3289 ha i liczą 49111 mieszkańców.

 

Wincenty Jastrzębski